afb. Atelier Andre Schreurs, ca 1930
Vughterstraat 82
De gulden Ploegh : De drie Kremers
Gemeentelijk monument
Vughterstraat 82 / Kruisbroedersstraatje 1-3
Context(Bouw)historie:Het hoekpand Vughterstraat 82 stond in de 17e eeuw bekend onder de historische naam “De Gulden Ploegh” en later als “De Drie Kremers”. Deze oorspronkelijke bebouwing is in de tweede helft van de 19e eeuw sterk verbouwd en voorzien van een nieuwe voorgevel. Tot 1925 was het pand in gebruik als woonhuis. In dat jaar werd het door de eigenaar H.J. ten Hacken verbouwd tot winkel voor elektriciteit en radio. In de jaren die daarop volgden zouden nog verschillende moderniseringen van de winkel plaatsvinden. Zo ging Ten Hacken in 1934 over tot een ingrijpende verbouwing van de begane grond. Het 19e-eeuwse trappenhuis dat in het voorhuis tegen de brandmuur lag werd op de begane grond verwijderd. De opgang naar de woning op de verdieping werd verplaatst naar de linker zijmuur van het achterhuis. Tijdens deze verbouwing werd ook de lange gang, die tegen de rechter zijmuur van voorgevel tot achtergevel liep, verwijderd. Hiermee ging de oorspronkelijke 19e-eeuwse woonhuisindeling op de begane grond verloren. Op de verdieping is deze nog wel als zodanig herkenbaar. In 1955 werd het pand aan de achterzijde uitgebreid met een kantoorruimte. In 1976 worden er intern nog wat wijzigingen uitgevoerd (waaronder doorbraken naar nr. 84-86, die later weer zijn dichtgezet) en wordt de pui vernieuwd. In 1979 wordt er op het achtererf tegen de Dieze een nieuwe garage gebouwd.Ligging:Het pand ligt op een langgerekt smal perceel aan de zuidelijke zijde van de Vughterstraat, binnen de tweede ommuring uit de 14e eeuw en vlakbij de voormalige Vughterbinnenpoort (gesloopt begin 19e eeuw). Aan de linker kant wordt het gebouw begrensd door het Kruisbroerdersstraatje en aan de achterzijde door de Dieze. Het hoekpand is onderdeel van een gevelwand aan de Vughterstraat met voornamelijk 19e-eeuwse gevels. Veel van deze panden aan de Vughterstraat hebben een oudere, soms middeleeuwse, kern. Door de eeuwen heen is de Vughterstraat, die in opzet een stadsuitbreiding uit de 14e eeuw is en vanuit het zuiden van ’s-Hertogenbosch naar de Markt loopt, een belangrijke uitvalsweg geweest met grote economische activiteiten. Hierdoor is de hoofdbebouwing aan deze straat door de tijd heen sterk gewijzigd en vernieuwd.BeschrijvingAlgemeen (hoofdvorm, kap):Het pand bestaat uit een voorhuis met vast achterhuis en beslaat een rechthoekige plattegrond. Het voorhuis heeft een hoge begane grond, twee verdiepingen en een zolder onder een zadeldak met schild aan de voorzijde en gesmoorde Hollandse pannen. Het lagere achterhuis heeft een kelder, begane grond, verdieping en een zolderverdieping onder een zadeldak met schild aan de achterzijde en gesmoorde Hollandse pannen.Voorgevel:De voorgevel is opgetrokken in baksteen (staand verband met knipvoeg). Dit metselwerk is ter plaatse van de pui op de begane grond vernieuwd (1976). Deze nieuwe pui heeft rechts een etalagevenster en links de winkelingang met zijlichten. Op de verdiepingen is de oorspronkelijke 19e-eeuwse indeling wel bewaard gebleven. Op de eerste verdieping zijn drie getoogde vensters aanwezig met een geprofileerde omlijsting, kuif, hardstenen dorpel (opgenomen in de kordonlijst) en schuiframen. De drie vensters op de tweede verdieping hebben dezelfde detaillering en bevatten dubbele draairamen. Een hardstenen kordonlijst vormt visueel de scheiding tussen de begane grond en de eerste verdieping, en tussen de twee verdiepingen. De gevel wordt afgesloten door een fries met velden en een kroonlijst. | 2 |
Zijgevels:Het pand wordt aan de rechter kant begrensd door bebouwing. De linker zijgevel is zichtbaar in het Kruisbroedersstraatje. Deze gevel is opgetrokken in baksteen (ter plaatse van het voorhuis in staand verband met knipvoeg, het metselwerk van het achterhuis is geslempt en van een andere baksteen). Over de gehele lengte van de gevel is een gepleisterde plint aangebracht. In de zijgevel van het voorhuis is een dichtgezet etalagevenster en een kleiner dichtgezet venster zichtbaar in de begane grond. Op de verdieping twee vensters met 6-ruits schuifraam en ter plaatse van het trappenhuis zijn twee roosvensters met roedenverdeling aangebracht. Ter hoogte van de tweede verdiepingsvloer zijn staafankers zichtbaar. Deze duiden op de aanwezigheid van een samengestelde balklaag. In het geveldeel van het achterhuis zit links de toegang tot de woning, gerealiseerd in 1934, (adres: Kruisbroedersstraatje 1- 3) met rechts hiervan een venster (1934) met rollaag aan de bovenzijde. Rechts is een dichtgezet venster zichtbaar. Op de verdieping zijn twee vensters met 6-ruits schuiframen geplaatst en een smal venster met 3-ruits raam (1934). Deze vensters op de verdieping hebben een hardstenen lekdorpel en zijn voorzien van een rollaag aan de bovenzijde. Ter hoogte van de verdiepingsvloer zijn staafankers zichtbaar. Deze duiden op de (oorspronkelijke) aanwezigheid van een samengestelde balklaag.Achtergevel:De achtergevel van het vaste achterhuis is slechts voor een klein deel zichtbaar vanaf de openbare weg. Op de verdieping zijn twee gevelopeningen zichtbaar waarvan de rechter dubbele terrasdeuren bevat en een bovenlicht met roede. Dit deel van de gevel is gepleisterd en wordt recht afgesloten door een eenvoudige fries met kroonlijst. Tegen de begane grond is een éénlaags aanbouw gerealiseerd (1955).Ruimtelijke indeling:De begane grond van het pand is geheel in gebruik als winkel. De oorspronkelijke indeling van het 19e-eeuwse woonhuis is in deze laag geheel verloren gegaan. In de (brand)muur tussen het voor- en achterhuis zijn doorbraken gerealiseerd ten behoeve van de winkelruimte. De trap naar de verdieping bevindt zicht tegen de linker zijmuur van het achterhuis. De kelder onder het achterhuis (tongewelf) is toegankelijk vanuit de aanbouw tegen het achterhuis (oorspronkelijk het achterterrein). Op de verdieping is de oorspronkelijke 19e-eeuwse indeling wel grotendeels behouden gebleven, met tegen de rechter zijmuur de lange gang en tegen de brandmuur in het voorhuis de oorspronkelijke trap naar de overige verdiepingen. Net als dit trappenhuis liggen alle woonvertrekken links van de lange gang. | 3 |
De stookplaat van het voorhuis is tegen de linker zijgevel gesitueerd. Constructies:Aantekeningen van de afdeling BAM geven aan dat het voorhuis een samengestelde eerste verdiepingsbalklaag heeft en een enkelvoudige tweede verdiepingsbalklaag. Het achterhuis heeft eveneens een samengestelde verdiepingsbalklaag en een samengestelde zolderbalklaag. De kelder van het achterhuis heeft een tongewelf. Uit de tekeningen van 1976 blijkt dat het pand geen gemeenschappelijke zijmuren heeft. De kap heeft een gestapelde spantconstructie.Interieurelementen:Over eventuele monumentale interieuronderdelen is geen documentatie voorhanden. Mogelijk zijn er in het pand op de verdieping nog oorspronkelijke 19e-eeuwse elementen bewaard gebleven.Erf, bijgebouwen, diversen:Recente garage op het achtererf. | 4 |
Motivering voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst1. Architectonische en stedenbouwkundige waardenHet pand Vughterstraat 82 / Kruisbroedersstraatje 1-3 heeft stedenbouwkundige waarde vanwege de samenhang met de historische gebouwde omgeving en is tevens van belang vanwege de hoekligging op een oud kavel dat vroeger grensde aan de Dieze. De statige en met zorg uitgevoerde lijstgevel is een goed en op de verdiepingen nog gaaf voorbeeld van 19e-eeuwse woonhuisarchitectuur waardoor het pand ook architectonische waarde heeft.2. Bouw- en/of kunsthistorische waardenAls een in de 19e eeuw verbouwd woonhuis met nog een oudere kern (XVII) en gelegen binnen de tweede stadsmuur uit de 14e eeuw heeft het pand bouwhistorische waarde. Mogelijk zijn er in het pand nog elementen van deze oudere kern bewaard gebleven. Het pand heeft nog de oorspronkelijke verdeling in voorhuis en (onderkelderd) achterhuis en op de verdiepingen is de 19e-eeuwse indeling van het herenhuis bewaard gebleven.3. Cultuurhistorische waardenVughterstraat 82 / Kruisbroedersstraatje 1-3 heeft cultuurhistorische waarde als representant van de ontwikkelingen in de tweede helft van de 19e eeuw, toen vele oude huizen langs de belangrijkste straten in Den Bosch geheel of gedeeltelijk werden vernieuwd en vaak van nieuwe voorgevels werden voorzien, vaak in samenhang met de nieuwe winkelfunctie. Dit pand is een goed voorbeeld van een statig 19e-eeuws herenhuis (op de verdiepingen, in het interieur en exterieur) en heeft ook daarom cultuurhistorisch waarde.Het object Vughterstraat 82 / Kruisbroedersstraatje 1-3, bestaande uit een op een hoek gesitueerd 19e-eeuws herenhuis met een oudere kern (XVII), is op basis van bovenstaande criteria beschermenswaardig als gemeentelijk monument in de gemeente ‘s-Hertogenbosch. | 5 |
Afdeling Erfgoed 's-Hertogenbosch (AEH)
Mosmans
Vughterstraat
Houtman1089. "De gulden Ploegh*" anno 1551, later "De drie Kremers". | 62 |
Jan Mosmans, Alph.G.J. Mosmans, Oude namen van huizen en straten te Artikelen
| 1989 |
Paul KrieleHet oor aan de radio en het oog op het schermGe kunt me nog meer vertelle ... (1989) 215-216 |
Adresboeken
Vughterstraat 82
Vughterstraat G 31 (????)
| 1865 | F.G. Mennen (firma C. Mennen) wijnhandelaar en likeurstoker |
| 1875 | F. Mennen (partikulier) |
Vughterstraat G 31 (1880)
| 1881 | wed. F. Mennen (partikuliere) |
| 1892 | D.J.A. van der Kroon |
| 1908 | wed. A. Houtman-Buijs - wed. Th. Keizer-Buijs |
Vughterstraat 82 (1909)
| 1910 | mr. K.M. Phaff (raadsheer gerechtshof) |
| 1928 | H.J. ten Hacken |
| 1943 | H.J. ten Hacken (Electro-Technisch Bureau) |
Literatuur en bronnenpublicaties
A.F.O. van Sasse van Ysselt, De voorname huizen en gebouwen van 's-Hertogenbosch I (1910) 344
n: vermelding in een voetnoot
Bossche Encyclopedie |